- محمدحسین نعیمی‌پور | دانش‌آموخته اقتصاد و مترجم
در میان کتب متعددی که در سال‌‌‌های متمادی برای آموزش اولیه علم اقتصاد به دانشجویان تالیف یا ترجمه شده است، شاید تا کنون جای کتابی که نگاه و تحلیل نهادگرایانه را به مباحث مرسوم اقتصاد متعارف بیافزاید خالی بوده است. کتاب «کلیات علم اقتصاد» نوشته مشترک دارون عجم اوغلو، دیوید لبیسون و جان ای. لیست سعی دارد مخاطبین را با رویکردی نهادگرایانه و با بهره‌گیری از مثال‌‌های فراوان از زندگی روزمره با مفاهیم علم اقتصاد آشنا سازد. نویسندگان این کتاب می‌‌‌کوشند با گشودن پنجره‌‌ای جدید به‌روی خوانندگان نحوه نگاه آنان را به جهان پیرامون‌شان تغییر دهند. نویسندگان کتاب قصد خود را از نگارش این کتاب برجسته ساختن سادگی انگاره‌‌های اقتصادی و در عین حال قدرت فوق‌‌العاده آنها در توضیح، پیشبینی و اصلاح آنچه در جهان رخ میدهد، می‌دانند. با این هدف آنان سه انگاره کلیدی را معرفی میکنند که در کانون فهم اقتصادی از رفتار بشر قرار می‌‌گیرند: بهینهیابی، تعادل و روش تجربی. این سه مضمون به نظریهها و تحلیلهای متنوع و گوناگون اقتصادی وحدت می‌بخشند.
اطلاعات کتاب: عجم اوغلو، دارون و دیگران. (۱۳۹۷)، کلیات علم اقتصاد، ترجمه سیدعلیرضا بهشتی شیرازی، محمدحسین نعیمی‌پور، نشر روزنه، 1280 ص، ۱۴۹هزار و پانصد تومان شابک: ۹۷۸-۹۶۴-۳۳۴-۷۵۶-۷
بهینهیابی بدین معنا است که افراد می‌‌‌کوشند بهترین گزینه در دسترس را انتخاب کنند. فارغ از این‌که همیشه در این کار موفق میشوند یا خیر اما این فرض ابزار مفیدی برای پیشبینی رفتار بشر به حساب می‌‌‌آید. انگاره کلیدی دوم آن است که نظام‌های اقتصادی در «تعادل» عمل میکنند. یعنی در وضعیتی که همگان به‌طور همزمان سعی در بهینهیابی دارند و هر فرد احساس می‌کند راه دیگری وجود ندارد که عملکرد بهتری برای او به ارمغان آورد. به این ترتیب رفتار همزمان بهینه‌یاب و در هم تنیده مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان تعادل را برقرار می‌سازد.
روش علم اقتصاد «روش تجربی» است. اقتصاددانان برای آزمون نظریه‌های اقتصادی و گفتگو با سیاست‌گذاران از داده‌ها استفاده میکنند. در این کتاب هم نویسندگان کوشیده‌اند در نهایت سادگی از داده‌های واقعی برای ارائه تحلیلهای اقتصادی استفاده کنند. آنها مهم‌ترین وجه تمایز این کتاب را با سایر کتب اقتصادی تأکید بر متناظر کردن نظریهها و داده‌های واقعی می‌دانند. همین امر موجب جذابیت بیشتر کتاب شده است. هر فصل از کتاب با یک پرسش محوری آغاز می‌شود که در راه پاسخ به آن نظریهها و مفاهیم آن فصل توضیح داده می‌شود. این شیوه نوع نگاه خوانندگان به جهان اطراف را تحت تأثیر قرار میدهد و به آنها شمّ اقتصادی میدهد. چرا که بحث را از انتزاع صرف به سمت واقعیات ملموس می‌برد.
همچنین در مطالب جانبی این کتاب سوالات تجربی روشن و قابل فهمی مطرح می‌شود و گهگاه از خواننده خواسته می‌شود یک تصمیم اقتصادی واقعی بگیرد یا پیامدهای تصمیمات واقعی گذشته را با استفاده از آموزه‌های کتاب ارزیابی کند. پرسش‌هایی که در فصول مختلف با استفاده از داده‌های واقعی پاسخ داده می‌شود با مسائل زندگی روزمره یا پرسش‌هایی که گاه و ناگاه به ذهن‌مان خطور می‌کند، نزدیک است. برخی از این پرسش‌ها از این قرارند: چرا ما مرفه‌تر از اجدادمان هستیم؟ آیا یک سیگاری حاضر است به ازای دریافت ۱۰۰ دلار در ماه سیگار را ترک کند؟ آیا فیس‌بوک مجانی است؟ آیا تجارت آزاد باعث می‌شود شغل‌تان را از دست بدهید؟ آیا مناطق استوایی و نیمه استوایی به دلیل جغرافیای‌شان محکوم به فقرند؟ پیامدهای ناخواسته ثابت نگه داشتن قیمت‌ها در بازار چیست؟
به این ترتیب در نتیجه رویکرد عملی کتاب، خوانندگان می‌آموزند چگونه قواعد اقتصادی را به‌عنوان راهنمای تصمیمات‌شان در زندگی به کار گیرند. از مزیت‌های دیگر کتاب آن است که در راستای تکمیل این رویکرد، نسخه اصلی و انگلیسی زبان آن‌که از سوی انتشارات پیرسون منتشر شده است با برنامه‌های برخطی برای تکالیف، راهنمای تدریس و ارزیابی دانشجویان همراه است که برای ارتقای آموزش دانشجویان مخاطب این کتاب طراحی شده‌اند. در این محیط ساختاریافته دانشجویان آنچه می‌آموزند را تمرین میکنند، آموخته‌های خود را می‌آزمایند و یک طرح درس شخصی را دنبال میکنند که به آنها در جذب بهتر محتوای کتاب و فهم مفاهیم دشوار کمک می‌کند.
شاید معرفی نویسندگان این کتاب هم خالی از لطف نباشد. یکی از نویسندگان کتاب اقتصاددان نام آشنای نهادگرا دارون عجم اوغلو است که خوانندگان ایرانی کتاب‌های پرفروش و مورد توجه «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟» و «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی» را از او خوانده‌اند. وی استاد تمام کرسی الیزابت و جیمز کیلیان در دانشکده اقتصاد موسسه فناوری ماساچوست MIT است و در آکادمی ملی علوم، آکادمی هنرها و علوم آمریکا، جامعه اقتصادسنجان، انجمن اقتصاد اروپایی و جامعه اقتصاددانان کار عضویت دارد. حضور او در میان نویسندگان به این کتاب رویکردی نهادگرایانه داده است و در جای جای کتاب از یافته‌ها و تحلیلهای عجم اوغلو و رابینسون در کتاب‌ها و مقالات پیشین‌شان به‌صورتی خلاقانه و راهگشا استفاده شده است.
دیوید لیبسون نویسنده دیگر کتاب استاد تمام اقتصاد در دانشگاه هاروارد است و دانشیار پژوهشی در زمینه قیمت‌گذاری دارایی، نوسانات اقتصادی و روندهای سالمندی نیروی کار در دفتر ملی پژوهش‌های اقتصادی است. وی بر حوزه اقتصاد رفتاری متمرکز است و از آثار مهم او مقاله‌ای در زمینه امنیت مالی طول زندگی است که برنده جایزه تیا-کرف پل ساموئلسون شده است. در کارنامه وی عضویت در هیأت سردبیری مجلات علمی متعدد و مؤسسات مطالعاتی در زمینه سلامت و بازنشستگی وجود دارد.
سومین نویسنده کتاب جانای. لیست استاد اقتصاد کرسی لیوینگستون در دانشگاه شیکاگو و رئیس دانشکده اقتصاد این دانشگاه است. بخش زیادی از زمان حرف‌های او صرف طراحی روش‌های اجرایی در زمینه کاوش جنبه‌های اقتصادی مقررات محیط‌زیستی، انگیزه‌ها، ترجیحات، ارزش‌ها و نهادها شده است و در حال حاضر بر موضوعات مرتبط با اقتصاد صدقه مانند علت پرداخت صدقه از سوی مردم و طرح‌های انگیزشی بهینه در مورد صدقه‌پردازان متمرکز است. وی برنده جایزه کنت گالبرایت و عضو شورای سردبیری چند نشریه تخصصی اقتصادی است.
به نظر می‌رسد این کتاب علاوه بر جنبه‌های آموزشی خود برای دانشجویان رشته اقتصاد و سایر رشته‌های علوم انسانی و مهندسی، برای مخاطبان عام علاقمند به آشنایی با نحوه تحلیل اقتصادی مسائل روزمره و جهان پیرامون نیز جذاب و مفید باشد. به‌ویژه افرادی که اقتصاد را موضوعی معطوف به پول و و هزینه و فایده‌های مالی صرف می‌دانند در این کتاب با رویکردی آشنا میشوند که مرکز منطق اقتصادی را مطالعه انگیزه‌ها و رفتارهای انسانی در حوزه‌های متنوع زندگی می‌داند.