• مریم نورائی‌نژاد

در زمانه‌‏ای که تقریبا همه امور انسانی و اجتماعی شکل جهانی به خود گرفته، حتی اگر از جهانی‌‏سازی متنفر هم باشیم باز هم هر روز با مصادیق آن برخورد داریم. در این شرایط، تکلیف امری مثل عدالت چیست؟ آیا می‌‏شود به عدالت هم نگاه جهانی داشت؟ آیا جهان امروز که به‌واسطه ارتباطات و سرمایه هر روز مرزهایش کمرنگ و کمرنگ‏‌تر می‌‏شوند؛ عدالت را هم جهانی می‌‏کند؟ آیا رسیدن به عقوبت برای مستبدان، بدون توجه به اینکه در چه کشوری مرتکب جنایت علیه بشریت شده‏‌اند؛ یک پیروزی برای بشریت محسوب می‌‏شود؟

برای اندیشیدن به پاسخ این سوالات بد نیست کتاب شکستن طلسم وحشت؛ محاکمه شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه نوشته آریل دورفمن استاد برجسته ادبیات شیلی را ورق بزنیم. روایتی تلخ و تکان‌‏دهنده که به قصد گزارش محاکمه پینوشه نوشته شده اما به‌شکلی هنرمندانه، روایتی منحصربه‌فرد و جذاب از هفده سال دیکتاتوری، استبداد و آنچه بر مخالفان حکومت شیلی گذشته را به دست می‌‏دهد.
دورفمن که خود رنج تبعید از سرزمین مادری را به جان خریده و از هزینه‌پردازان سال‌‏های بی‏‌رحمی پینوشه است؛ به‌خوبی از پس روایت یک تجربه زیسته تحت سرکوب شدید برآمده و مخاطب خود را در لمس تجربه‌‏ای دردناک و روشنگر شریک می‌‏کند. گزارش این تجربه زیسته به دور از آلودگی‌‏های شعاری است. نویسنده با تاکید بر اینکه اقلیتی قدرتمند در داخل کشور؛ پینوشه و سیستم حکومتی او را پشتیبانی می‌‏کرده‌‏اند، نشان می‌‏دهد به‌راحتی نمی‌‏توان ادعا کرد «مردم نمی‌‏خواستند اما رنج می‏‌کشیدند».
قدرت اقتصادی، نیروهای نظامی تحت فرمان پینوشه و واکنش‏‌های خشونت‌آمیز همین اقلیت قدرتمند در جای جای کتاب مورد تاکید مولف قرار گرفته تا نشان دهد استبداد چگونه تمامی عرصه‏‌های کوچک و بزرگ زندگی فردی و اجتماعی را درمی‌‏نوردد و به یک هیولا تبدیل می‌‏شود. دورفمن با اشاره به همه کسانیکه در این جنایات دست داشته‌‏اند از آنان به‌عنوان سازندگان یک سیستم یاد می‏‌کند و می‌‏گوید: کسانیکه تجهیزات لازم برای انجام آن جنایات دهشتناک را می‏‌خریدند، کسانیکه حساب‌‏ها را نگه می‌‏داشتند و بودجه‌‏های لازم را تراز می‌‏کردند، کسانیکه دستمزد ماموران را می‌‏پرداختند و گزارش‌‏ها و اعترافات را حروف‌چینی می‏‌کردند، کسانیکه ماشه‌‏ها را می‏‌چکاندند، کسانیکه فکر می‌‏کردند باید حال زنان پیگیر جنایات را در رختخواب جا آورد، کسانیکه از دیکتاتوری فرصتی برای پولدار شدن ساختند و نهادهای عمومی را به ثمن بخس خریدند و حتی کسانیکه وقتی سربازان از انجام وظیفه حماسی‏‌شان خسته می‏‌شدند، قهوه و شیرینی تعارف‌شان می‌‏کردند؛ همه و همه دیگران غیرمرئی بودند که هرگز از خود نپرسیدند که بابت فقدان عدالت در کشورم تا کجا مسئول هستم؟
دورفمن پس از تشریح این وضعیت، می‌‏گوید: پینوشه یک آینه است. آیا برای محاکمه او واقعا آماده‏‌ایم؟ او با طرح این سوال بر این باور است فارغ از آنچه در محاکمه پینوشه بر سر جسم بیمار و ذهن تحلیل رفته او آمد؛ این مردم شیلی هستند که باید قدرت اخلاقی لازم را پیدا کنند تا یکبار برای همیشه، گذار خود به دموکراسی را حقیقتاً تکمیل نمایند. از نظر او مسئولیت مردم در دوران دیکتاتوری مسئولیتی بسیار تاثیر‏گذار است که حکم هدیه‌‏ای حیرت‌انگیز برای رسیدن به دموکراسی را دارد.
از نظر دورفمن درس‌‏هایی که محاکمه پینوشه برای مردم شیلی و سراسر جهان دارد، حقیقت تلخ دیکتاتوری است که به سال‌‏ها زمان نیاز دارد تا از تمامی تبعات دردناک خشونت و وحشت خلاص شود و اجازه دهد دموکراتیزه شدن به‌آرامی و همراه با عمق به جریان بیفتد. امکان احقاق حق ملتی تحت ستم؛ هرچند به شکلی محدود و امید به آینده‌‏ای دور از دموکراسی ریشه‌‏دار، در سراسر روایت دورفمن جاری است. او این روایت تکان دهنده را با این جمله به پایان رسانده که: «شاید به زودی روزی از راه برسد که بالاخره بتوانیم کشوری را که پینوشه از ما دزدید پس بگیریم، کشوری که ما اجازه دادیم پینوشه آن را بدزدد».

کتاب شکستن طلسم وحشت؛ محاکمه شگفت‌انگیز و پایان‌ناپذیر ژنرال آگوستو پینوشه با ترجمه مسئولانه، دقیق و روان زهرا شمس و از سوی نشر کرگدن در سال ۹۷ به چاپ دوم رسیده است. مترجم در اقدامی متعهدانه؛ تمامی اسامی و رویدادهای خاص کتاب را با پاورقی‌‏های جامع و کامل همراه کرده و این چنین؛ باعث برقراری ارتباط کامل ذهنی مخاطب با موضوع مورد بحث نویسنده شده است. تمام جملات کتاب به‌روشنی و شفافیت ترجمه شده و یک جمله را در سراسر کتاب نمی‌‏توان یافت که برای فهمش نیاز باشد آن را دوباره خوانی کرد. نشر کرگدن با انتخاب و انتشار این اثر ارزشمند جهانی در عرصه روایت سیاسی، گام محکمی در زمینه نشر آثار معتبر خارجی برداشته که جای تحسین دارد.